Üçgen, 3 noktayı birleştiren, 3 açı ile 3 kenardan oluşan geometrik şekle verilen addır.[1] Başka bir deyişle üçgen, düzlemde birbirine doğrusal olmayan üç noktayı birleştiren üç doğru parçasının birleşimidir.[2]
Üçlemenin bir sembolik yanı da kutsal birleşme ve doğan çocuktur, bir başka deyişle baba-anne ve çocuk da bir üçlemedir. Bir başka üçleme de beden, can ve ruh üçlemesi olarak gösterilebilir. Günümüz bilimine göre Tanrı, insan ve evren üçlüsü, bir üçgenin köşeleri gibi birbirlerinden ayrı ve kopuk değildir.
Üç sayısı, sembolik anlamlarının bir bölümünü "üçgen" şekline devretmiştir. Üçgen sembolizmiyle üç sayısının sembolizmi arasında benzerlikler vardır. İnsanoğlunun, bazı geometrik şekillere kutsallık yüklediği bilinmektedir. Kutsal geometri anlayışında dini gelenekte varoluşumuzun üç seviyesini (ruh, zihin ve beden) simgeleyen, kozmosun özgün uyumunu gösteren üç geometrik şeklin (daire, üçgen ve kare) temel alındığı ileri sürülür. Kutsal mimarinin temellerinden biri olan üçgen, daire ve kare arasındaki geçiş formu olarak görülür. Zamanla tanrılar ve tanrıçalar arasında bir üçleme haline gelir. Kutsallığı ilan edilen bu üç geometrik şekilden biri olan üçgen, tüm dünyada en çok tartışılan sembollerden biridir. Masonların gizli işareti, masonluğun belirtisi olarak görülür. Kendisini “Alegori perdesi arkasına gizlenmiş sembollerle tasvir edilen bir ahlak sistemi olarak” tanımlayan Masonlukta “üç”ün özel bir anlamı vardır. Bu yüzden Masonik semboller arasında en sık rastlanan şekillerden biri de “üç nokta”dır.[3]
Üçgen, tüm geometrik şekiller arasında en tutarlı olanıdır. Bundan ötürü üçgenin, öncelikle "sağlamlık", "değişmezlik" ve "dayanıklılık" kavramlarını simgelediği benimsenmiştir.[1]
Üçgen pek çok uygarlığın alfabesinde bir harf, bir karakter olarak yer almıştır. Orhon ve Yenisey yazıtlarında görülebileceği gibi, Proto - Türkler’in runik alfabesinde de kullanılmaktaydı. Alfabelerde olduğu gibi, tradisyonlarda da üçgen sembolü genellikle, eşkenar üçgenle belirtilmiştir.[4]
Musevi mistik düşüncesinde b (boaz) j (jakın) g (genese) üç harf (B.J.G.) üreme, çoğalma, doğuş ve zürriyeti simgeler. İddialara göre, Mısır Piramitlerinin yanlarının üçgen olması mimari tesadüf değildir. Eski Mısır’da eşkenar üçgenin, Tanrı ile Nur’un sembolü oluşunun ve İsis-Osiris-Horus üçlemesinin etkili olduğu düşünülmektedir. Mısırlıların mimaride oranlama konusundaki başarıları, sanatsal ifade biçimlerinin hepsinde ortaya çıkmakta ve sayı sembolizmine verdikleri önemi vurgulamaktadır. Bu oranların belli dini kavramları ifade eden anlamlar taşımaları yüksek olasılıktır.[4][3]
Bilindiği gibi Yahudiler dinî sembollere de büyük önem verirler. Bu sembollerin en başta gelenleri, sinagoglarda bulunan yedi kollu şamdan, iç içe geçmiş iki üçgen ve borazandır.[5]
İç-içe geçmiş, biri ters, biri düz iki üçgenin bir anlamı vardır. Bir kelimenin anlamını gösteren bu tür bir simge, ideogram ya da bir monogram olabilir. İç içe geçmiş iki üçgen, aynı zamanda hem gökyüzünü hem de yeryüzünü simgeler. Üçgen, toprak, su ve havayı, anne, baba ve çocuk ilişkisini, geçmişi, şimdiki zamanı ve geleceği simgeler.[6] Yahudilikte üçgen, ayrıca "Sinay Dağı"nı sembolize eder.[7]
Hz. Musa, Mısır’dan ayrıldıktan sonra bu ezoterik sembolizmi iki üçgenin iç içe geçmesi ile dile getirmiştir. Bu sembol daha sonraları İsrailoğulları’nın dinsel ve ulusal simgesi haline gelmiştir. Şu anda Siyonizmin sembolüne dönüşmüş olsa da temeli yukarıda dile getirmiş olduğumuz gibi çok eskilere dayanmaktadır.
Tepe noktası yukarıya bakan üçgen göğü, aşağıya bakan üçgen ise yerin sembolü konumundadır. Bunların iç içe geçmesi tasavvufta “Vuslat” olarak ifade edilen göğün ve yerin evliliğinin yani göksel bilgilerin yeryüzünde ortaya çıkmasını ifade eder ki, bu durum varlığın şuurlanmasıyla ortaya çıkacak bir sürece karşılık gelir. Bir başka deyişle göksel bilgilerin insanda tezahür etmesi anlamına gelir.
[4]
Ters çevrilmiş pembe üçgen, Nazilerin, toplama kamplarında, homoseksüelleri ayırt etmek için kullandıkları semboldü. Homoseksüeller ters çevrilmiş pembe üçgen rozeti takmak zorunda bırakılmışlardı, Yahudiler ise sarı üçgen.[8] Yahudi tutsaklar, sarı üçgenlerin üzerine, tutuklanma nedenini gösteren ikinci bir üçgen de takmak zorunda kalmışlardır. Bu ikinci üçgen ile birlikte winkel'leri "Davud Yıldızı" şeklini alıyordu.[9]
Üçgen, Masonlukta çok önem verilen ve en değerli tutulan simgelerden biridir. Yüzey (iki boyutlu) geometrik şekillerin ilki ve en basiti olmakla birlikte, diğer şekilleri oluşturduğu için onlardan üstün tutulur.[1]
Üçgen, Masonluğun önemli sembollerinden birisidir. Mimar Sinan Dergisi'nde üçgen üzerine şunlar yazılıdır:
"Sembol'e örnek olarak "üçgen", allegori'ye örnek olarak da "Hiram Efsanesi" gösterilebilir. Üçgen, operatif Masonlar tarafından teslisin sembolü olarak kabul edilmiş ve böylece spekülatif Masonluğa intikal etmiştir." [10]
Şunu da belirtmek gerekir ki üçgen sembolü çoğu zaman içinde yer alan bir göz sembolüyle birlikte kullanılır. Mason localarında ve eserlerinde yer alan ışık saçan üçgen içindeki göz simgesi dikkat çekicidir. Bu sembol, Masonlara, kendilerine verilen sırları titizlikle saklamaları gerektiğini ve "göz"ün üzerlerinde olduğunu hatırlatır.[11]
Işık saçan üçgen içindeki göz sembolüne, görünüşte masonlukla alakası olmayan yerlerde de rastlamak olasıdır. Masonlar bunu, diğer başka sembollerle birlikte, güçlerini ve hakimiyetlerini vurgulamak amacıyla kullanırlar. Örnek olarak, 1 Amerikan Doları üzerindeki üçgen içindeki ışık saçan göz figürü verilebilir.
1 Doları alıp incelediğimizde göreceğimiz manzara, Tevrat’ın yani Kitabı Mukaddes’in, doların yüzüne şifrelendiğidir. Solda görülen dairenin içindeki Piramidin 12 katı vardır. Üstünde de, üçgen içinde “her şeyi gözleyen göz” (yani Yahve/Yahova) bulunmaktadır.[11]
Masonların en ünlü sembolleri arasında yer alan üçgen içinde göz ve piramit, Eski Mısır'dan alınmadır. ABD Büyük Mührü'nde yer alan piramit, Firavun Keops adına yapılan büyük piramittir.
Dan Brown'un kitabına göre, Washington'da "Federal Üçgen" diye bir simgeler zinciri var. Üçgenin bir ucu Kapitol Binası, ikincisi Beyaz Saray, üçüncüsüyse Washington Anıtı. Bunların üçü de Masonlar'ca tasarlanmış ve temelleri atılmış. Yapıların tasarımı, bir mabede benzetilirken, yapıların içindeki oturma, yaşama gibi üniteler, kuzey-güney ve doğu-batı yönleri dikkate alınarak düzenlenmiş. Masonlukta, her yönün belirli bir anlamı ve önceliği olduğu var ve bu tabii ki tasarım için en önemli kriter haline geliyor.[12]
Çizgili tutsak giysilerinin göğüs hizasına tutsakların bir bez parçasının üzerine işlenmiş kamp numaraları, bunların altına da "Winkel" adı verilen, tutsağın ait olduğu kategoriyi gösterir renkte bir üçgen dikilmiştir. Örneğin, kırmızı bir üçgen, tutsaklığın nedeninin politik olduğunu gösterirken, siyah üçgen anti-sosyal tutsağı (fahişeler ve Çingeneler), yeşil üçgen kriminal suçluyu, mor üçgen Yehova Şahitleri'ni, pembe üçgen homoseksüeli, sarı üçgen ise Yahudi'yi temsil etmekteydi. Üçgenin üzerindeki harf ise tutsağın hangi ülke vatandaşı olduğunu göstermekteydi (Örneğin, Polonyalılar için “P” harfi).[9]
Üçgen, aynı zamanda inisiyasyonun sonunu gösterir. Amaçlanan hedefe artık ulaşılmış ve inisiye adayı büyük zincirin bir halkası haline gelmiş demektir. Üçgen sembolünün kullanımına tradisyonlardan şu örnekler verilebilir:
✓ Kaide tradisyonunda yüce ışığın, nurun sembolü olan üçgen.
✓ Uygur tradisyonunda kutsal dağı temsil eden üçgen.
✓ Maya tradisyonunda ışığın ve tohumun sembolü olan üçgen.
✓ Hindu tasvirlerinde ateşin sembolü olan üçgen.
✓ Graal efsanelerindeki Montsalvat’ı (Kurtuluş Dağı) temsil eden üçgen.
✓ J. Churchward’a göre 70.000 yıl önce, yitik Mu uygarlığında spirituel Göğün, semavi üçlünün sembolü olan üçgen.
✓ Eski Çin tradisyonunda birliği ve ahengi ifade eden Si adı verilen üçgen,
✓ Meksika’da, Yukatan bölgesinde, Uxmal’daki mabetlerden biri olan, J.Churchward’un 12.000 yıldan daha eski olduğunu sandığı “kutsal gizlemler (misterler) mabedi “nin inisiyasyon salonunda bulunan üç yıldızlı üçgen.
Hint tradisyonunda ve okültizmde görüldüğü gibi, üçgen sembolü kimi zaman, tepe noktası aşağıda, tabanı yukarıda olacak şekilde, yani baş aşağı tasvir edilir. Bu ters eşkenar üçgen tradisyonlarda genellikle, Sanskrit dilinde avalokiteshwara terimiyle ifade edilen, semavi etkinliğin inişini, tesirin semavi âlemden yeryüzüne, insanlara inişini, Yukarı’dan aşağı olan akışı ifade eder. Dogonlar da Gök ve Yer’in evlenişini, eril sembol olan bir ters üçgeni bir yumurta çiziminin üzerine, sivri ucu yumurtada delik açacak şekilde kondurarak temsil ederler. Ters üçgen sembolizmi Graal kupasında ve eski Mısır’daki kalp tasvirinde de görülür: ‘Graal kupası’ genellikle ters üçgen veya ters koni biçiminde tasvir edilir, eski Mısır’da kalbi ifade eden hiyeroglif de ters üçgen biçimindeki bir vazoyu andıracak tarzda resmedilir.
Hint tradisyonunda üçgen tarafından çevrili daire ise kimi sembolizmlerde trimurtiyi simgeler: Trimurti üç yüzlü ilah anlamına gelir. Brahma olarak yaratır, Vişnu olarak hükmeder, Şiva olarak yok eder. Aslında üç ayrı ilah yoktur; Bir’in üç ayrı fonksiyonunu gösteren üç tezahür söz konusudur.
Üçgen sembolü kimi zaman birçok şekilden oluşan bir diyagramın parçası olacak şekilde kullanılmaktadır. Bu kombine sembollerden bazıları çift üçgen, birbirine geçmiş iki üçgen (‘altı uçlu yıldız’), içi daireli üçgen, içi on noktalı üçgen (tetraktis), içi ‘küçük dik üçgenler’e bölünen üçgen, altında kare olan üçgendir. Doğal olarak, üçgen sembolünün anlamı bu kompozisyonlardaki yerine bağlı olarak az çok değişiklik göstermektedir.
"Kare üzerindeki üçgen" bileşik sembolünde, üçgen, tezahürler ötesi âlemi, spirituel göğü, ‘kare (O) ise yeryüzünü simgeler. Bu, 3+4’ün biçimsel sembollerinden biridir. Bu sembolün Grekoromen tapınaklarda temsil edilişine, dört sütun üzerinde yükselen üçgen alınlık olarak rastlanır. James Churchward bu bileşik sembolle ilgili olarak şu bilgileri veriyor: "Buradaki üçgen, Yer’in üzerindeki Göğü simgeler ama, burada üzerinde denilirken, daha yüksek bir mükemmellik boyutu kastedilmektedir. Eski Mısır’da inisiye adaylarının içeri alındığı girişte bu sembol, kare ve üçgenden oluşan tek parça bir taşla temsil edilirdi. Uxmal’da kutsal gizlemler (misterler) mabedinin inisiyasyon salonunda rastlanılan kare üzerindeki üçgende üç yıldız bulunur. Üç yıldızlı üçgene Naga-Maya dili ile yazılmış. Mexico Müzesi’nde bulunan tabletlerde de rastladım.
“Allah’ın hakkı üçtür”. Küçüklüğümüzden beri duyduğumuz bu söz üç sayısının kutsallığı hakkında gereken bilgiyi vermektedir. Hıristiyan toplumda yetişen biri ise kutsal üçlemeden bu sayının kutsallığına aşinadır.
Üç sayısı eski toplumlarda gök-yer-yeraltı üçlemesi ile kutsaldı. Üçleme Mısır mitolojisinde İsis-Osiris-Horus şeklindedir. Yunan mitolojisinde ise bu Zeus-Poseidon-Hades (Gök ve yer-Deniz-Yer altı) şeklinde var olmuştur. Hıristiyan inancında ise Baba-Oğul-Kutsal Ruh üçlemesine dönüşmüştür. (Bazı yerlerde Baba-Oğul-Meryem şeklinde). Bu üçleme İslam’da bazı mezheplerde Allah-Muhammet-Ali şeklinde görülmektedir.
Üçlemenin bir sembolik yanı da kutsal birleşme ve doğan çocuktur , bir başka deyişle baba-anne ve çocuk da bir üçlemedir. Bir başka üçleme de Beden-can-ruh üçlemesi olarak gösterilebilir. Sayı olarak üç kendisinden önce gelen iki sayının toplamı olarak da (1+2=3) önemlidir. Üç sayısı sembolik anlamlarının bir bölümünü üçgen şekline de devretmiştir. Üçgen sembolizmi ile üç sayısının sembolizmi arasında benzerlikler vardır.[4]
Alevilerin kutsal kitaplarında Alevi yolunun temelinin uyulması zorunlu olan 3 sünnet, 7 farza dayandığı belirtilir. Ayrıca Alevilerin yaşamları boyunca uymaları zorunlu ahlak sisteminin adeta simgesi olan “eline, diline, beline sahip olma” kuralı 3 öğüdü içerir. Alevilikte 3'e yüklenen kutsallık, can, canan ve çocuk (çoban) üçlemesiyle anlatılır. [13]
Kaynaklar
[1] http://www.mason-mahfili.org.tr/sozluk/kelime/ucgen-muselles.html
[2] http://tr.wikipedia.org/wiki/üçgen
[3] Kerime Üstünova, "Giresun’da Yaşatılan Sacayağından Geçme Geleneğinde ‘Sacayağı’ ve ‘Üç’ Ne Anlatıyor?" (makale), bilig, Kış / 2010, Sayı 52, s.187.
[4] Ayan Tamer, "Bilinen En Eski Masonik Kuruluş İskoçya Royal Order", Mimar Sinan Dergisi, 1998, sayı: 110, s. 18-19.
[5] "Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi", Eba Eğitim Bilişim Ağı, s.7., http://img.eba.gov.tr
[6] Sükrü Yarcan, "Balat ve Galata’da Yahudi Kültürü Üzerine Bir Gezi", İstanbul Kültür ve Turizm Müdürlüğü, İstanbul 2009, s. 7-8.
[7] Nesim Güveniş, "Sıradışı Bir Sinegog", Bülten (İsrail'deki Türkiyeliler Birliği Yayın Organı), Haziran 2011, sayı: 47, s.9.
[8] http://pozitifyasam.org/assets/files/agustos2007_sayi01.pdf
[9] Ebru Akgül, "Tadeusz Borowski'nin Sanatında Toplama Kampı Gerçeği" (yüksek lisans tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara 2010, s.45.
[10] Mimar Sinan Dergisi, sayı: 17, s. 47.
[11] http://m.harunyahya.org/tr/works/8492/Masonlukta-sembollerin-sirlari
[12] http://v3.arkitera.com/h56657-mason-mimarisi.html
[13] Kerime Üstünova, a.g.e., s. 186.
[14] http://irige.tumblr.com/post/66087653494/ucgen-sembolunun-anlam
