Yedi Kollu Şamdan (Menorah)

Yedi Kollu Şamdan (Menorah)

Arapça "şem" (mum) kelimesinden Farsça "-dân" ekiyle yapılan “şem‘dân”, “mum taşıyıcı aydınlatma aracı” demektir. Kollarının ucundaki tablalara lamba ya da kandil konulan birk1 seyyar lambalıklar da halk arasında şamdan yahut çırakma / çırakman (Far. çerağ- pâ “ışık ayağı”) diye anılır. Çeşitli boyda ve biçimlerde bakır, bronz, pirinç, gümüş ve altın gibi malzemelerden yapılan şamdan mânevî aydınlatmayı da temsil ettiği için Yahudilik başta olmak üzere hemen her dinde özel bir değer ve sembolik anlam taşır.[1]

İsrail simgesi Menorah ya da Menora (İbranice: מנורה), Kudüs’teki eski tapınakta kullanılan ve zeytinyağı ile yakılan 7 kollu şamdan ya da lamba tutacağıdır.[2][3] Mûsevî inanç sembollerinin en eskisi olup "Sonsuz Işık"ı (Allah'ın nûrunu) simgeler. Evrenin ve ruhların aydınlığını sembolize ettiği gibi, bilimin aydınlığını da ifade eder.[9] Tevrat'a göre Tanrı, yeri ve göğü yarattıktan sonra ilk olarak "Yei Or!" (Işık olsun!) demiştir.[4] Yahudiliğin sembolü olan yedi kollu şamdanlar, Yahudi tapınaklarında, sinagog ve havralarda bulunur. İslam tekkelerinde de yedi kollu şamdan kullanılmıştır.[5]

Midraş, Moşe Rabenu'nun Menora'yı tam olarak görüp algılayabilmesi için Tanrı Yahve'nin onu, kırmızı, beyaz, siyah ve yeşil ateşlerle çizdiğini, böylece Moşe Rabenu'ya bunu netlikle gösterdiğini ve nasıl yaptıracağını tarif ettiğini anlatır. Tanrı'nın Moşe Rabenu'ya talimatı aynen şöyledir:

"Ve som altından bir şamdan yapacaksın. Şamdanın kaidesi ve kolları çekiçle işlenecek. Sütun başları, çanakları, çiçekleri tek bir parça halinde olacak. Hepsi bir talant altından yapılacak. Bak ve sana dağda gösterilen örneklerine göre yap." Şemot (Çıkış 25:31-30).

Moşe Rabenu, dağda Tanrı'nın kendisine ateşlerle çizip gösterdiği Menora figürünü aklında tutarak Sinay Dağı'ndan aşağı inmiş çok yetenekli bir çizimci ve sanatçı olan Yeuda Kabilesi'nden Betsalel Ben Uri Ben Hur'a bu Tanrısal gerecin tarifini vermiştir.

Menora'nın boyu, ortalama bir insan boyu veya biraz daha uzun olacak, ortadaki merkez kolun iki yanında üçer kol daha olacaktır. Kolların başlıklarında badem çiçeği biçiminde içleri saf zeytinyağı ile dolu kaseler olacaktır. Menora tek parça altından yekpare yapılacak, dövme işçiliğiyle, sadece çekiçle vurularak şekillendirilecektir.

Menora yedi kollu oluşu itibariyle, antik Dönem Bilimi'nin 7 ana temeli olan aritmetik, geometri, astroloji, simıa, retorik, müzik ve etniği simgeler.

Menora'nın 7 ışığı yaradılışın 7 gününü sembolize eder. Altı çalışma günü ve yedinci dinlenme gününü yani Şabat'ı.

Menora aynı zamanda İsrailoğulları'nın Mısır'ı terk edişleri ile Sinay Dağı eteklerinde Tora'yı alışları arasında geçen 7 haftayı (Şeva Şavuot) temsil eder. Bu bağlamda Menora; özgürlüğe kavuşma mutluluğu ile bir disiplin zorunluluğu arasındaki zamanı simgeler ki, disiplinsiz özgürlüğün hürriyet değil, başı bozukluk olduğu düşüncesinin temelini oluşturur.[4]

Yedi kollu şamdan, aynı zamanda 1948'de kurulan İsrail'in devlet amblemidir [6] ve Kudüs’te Knesset’in önünde devâsâ bir örneği bulunmaktadır.[1]

Yedi Kollu Şamdan (Menorah) ve Hanukiya'nın Farkı
"Menorah", yani 7 Kollu Şamdan, 9 Kollu Şamdan yani "Hanukiya" ile karıştırılmamalıdır. Menorah, Mâbed'in var olduğu zamanlarda Kohen tarafından günde 2 kez Tanrı'nın dünyaya ışık saçmasını dilemek için yakılırdı. Hanukiya ise Yahudi bayramı Hanuka'da da kullanılır. "Işıklar Bayramı" olarak da bilinen Hanuka'da kullanılan şamdanlar 9 kolludur.

Kudüs Tapınağı, Helen imparatorluklarından Selevkos'un kuşatması altındayken; Makabiler, Yahudi karşıtı baskılara isyan ettiler. Tapınağın içinde süren çatışmalarda Menorah'taki sonsuz ateşi devam ettirebilmek için ancak 1 günlük zeytinyağı kalmıştı. Bir mucize eseri şamdan ateşi, 8 gün boyunca yandı ve mâbedin yeniden inşa edilip yağ bulunmasına kadar yeterli oldu. Ortadaki kol, sağındaki ve solundaki üçer kolu yakmak amacıyla kullanılır.[7][3]

Tarihi Arkaplan
Rabbânî kaynaklarda Yahve'nin (Allah'ın) evrensel ve özel olmak üzere iki tür tecellisinden bahsedilmektedir. İlki, bütün kâinatı aydınlatan nûra benzetilmekte, bu nûrun Yahve'den başka bir şey olmadığı kaydedilmekte, Güneş'in yeryüzünün her tarafını aydınlattığı gibi Yahve'nin yeryüzünün sınırlarının ötesinde 7. semadan tecelli ettiği ve tecellisiyle her yerde bilindiği ifade edilmektedir.

 Yahve'nin yüzü, tecellinin nuru ile özdeşleştirilmektedir. Yahve'nin özel tecellisi, daha çok mâbed bağlantılı olarak gerçekleşmektedir. Aynı Yahudi kaynaklarında Yahve, Hz. Mûsâ’ya yanan çalılıkta tecelli ederek hitap ettikten sonra ona tecelli edeceği bir tapınak yapmasını emretmiştir. Yahve'nin İsrâiloğulları’nın arasına bu şekilde inip tecelli etmesi tapınağın inşa edilmesinin tek sebebi olarak gösterilmektedir. Toplanma çadırının perdesinin önünde yanan yedi kollu şamdan, Yahve'nin İsrâil kavmine tecellisinin bir işareti diye görülmüş, sadece İsrâil kavmi, özellikle de kohenler, bu tecelliyi taşıyabilecek kutsallıkta sayılmıştır.[8]

Yahudilik’te Ortaçağ’lara doğru muska kültürü yaygınlaşır. Talmud, “doğruluğu ispatlanmış muskaları” diğer muskalardan ayırmak suretiyle Yahudi Tanrısı adına yapılan muskaları onaylamış olmaktadır. Ortaçağ’a ait "Şimuş Tehillim" isimli bir eser, Mezmurların (Zebur) koruyucu etkisinden bahseder ve özellikle 67. Mezmur’un 7 kollu şamdan şeklinde yazılıp koruyucu bir muska olarak takılması gerektiğini kaydeder.

Yahudilik’te muskalar çok çeşitli şekillerde yapılmaktaydı. Dâvud yıldızı, üzerine Tanrı’ya ait Yahve adının “h”sinin veya “yh”sinin ya da Tanrı’yı ifade eden “şadday” isminin kazındığı el şeklinde muskalar, üzerinde 7 kollu şamdan ya da Süleyman mührünün sûretleri çizilmiş metinler ya da bazen sadece Eski Ahit’ten yapılan alıntılardan oluşan yazılar, Kabalacı çevrelerde anlamı tam bilinmeyen “abrakadabra” formülasyonu yazılı kâğıtlar, üzerlerine melek veya cin sûretleri çizilmiş parşömenler en yaygın örnekler arasındadır.[10]

Yedi Kollu Şamdan ve Masonluk
Üzerinde yan yana ve aynı düzeyde olmak üzere 7 mumluk bulunan şamdan, ayrıca Masonların da simgelerinden biridir. Geleneksel olarak altından yapılan bir şamdandır. Yedi kollu şamdan, Mason mâbedindeki kutsal ateşi sembolize eder. Masonluktaki önemi, kendi kaynaklarında şöyle anlatılır: 

"Mâbet, sembolik olarak alevlerle aydınlatılmalıdır." [6]

Kaynaklar
[1] Nebi Bozkurt, "Şamdan" maddesi, Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt:38, s. 328-329.
[2] Josephus, "The Jewish War", G.A.Williamson, Tanslator, Panguin, 1959
[3] http://tr.wikipedia.org/wiki/Yedi_Kollu_Şamdan
[4] http://www.sevivon.com/index.php?option=com_content&task=view&id=26&Itemid=24
[5] A. Nevzad Odyakmaz, "Dinler Sözlüğü", Babil Yayınları, İstanbul 2008, s. 232.
[6] Aytekin Gezici, "Dünyayı Yöneten Gizli Örgüt: İlluminati", Tutku Yayınevi, Ankara 2014, s. 185.
[7] http://www.askmoses.com
[8] Mustafa Sinanoğlu, "Tecelli" maddesi, Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt: 40, s. 244.
[9] "Yahudilik'te Özel Terimler", "Menora" maddesi, http://www.turkyahudileri.com/images/stories/dokumanlar/pano_yahudilikte_ozel_terimler_a.pdf
[10] Kürşad Demirci, "Muska" maddesi, Diyanet İslam Ansiklopedisi, cilt: 31, s.266.